واکاوی چالش‌های جغرافیایی ظهور دموکراسی در خاورمیانه

در چند دهة اخیر، تحقق نظام حکومتی لیبرال سرمایه‌داری در منطقة خاورمیانه، با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بود. از طرفی همواره درمورد امکان تحقق دموکراسی غربی در خاورمیانه، بحث‌های زیادی مطرح شده است. در سال‌های اخیر نیز چالش‌های مربوط به ظهور مفهوم دموکراسی در بسیاری از کشورها و حکومت‌های خاورمیانه مشاهده می­شود. در این راستا، بعضی از اندیشمندان معتقدند ظهور دموکراسی از نوع حاکم در جهان غرب، در منطقة خاورمیانه امکان­ناپذیر است. این دسته از اندیشمندان، اغلب تضاد فرهنگی تمدنی منطقة خاورمیانه با غرب را دلیل عمدة این مسئله می‌دانند. به­عبارت دیگر، جبر فرهنگی‌– هویتی این منطقه را دلیل عمدة کندبودن روند دموکراسی در خاورمیانه تلقی می‌کنند. در این پژوهش، با فرض قبول این تعارض و برای بررسی علل آن، به کالبد جغرافیای طبیعی و ویژگی‌های جغرافیای انسانی منطقة خاورمیانه نگاه دقیق‌تری می­شود تا علل بنیادین امکان­ناپذیربودن تحقق مدل لیبرال سرمایه‌داری از نوع غربی در این منطقه مشخص شود. در این زمینه با اتکا به روش توصیفی- تحلیلی، دلایل بنیادین این مسئله- که منتج از ویژگی‌های جغرافیای انسانی و طبیعی این منطقه است- بررسی می­شود. فرضیة این پژوهش آن است که توسعة سیاسی و بسط دموکراسی از نوع غربی در خاورمیانه به­دلیل ویژگی‌های خاص طبیعی و انسانی این منطقه، هیچ‌گاه به­طور کامل تحقق نمی‌یابد و نهادینه­شدن فرایند تأثیرگذاری مردم در حکومت، نیازمند مدل‌های دیگری است که با زیرساخت‌های طبیعی و انسانی منطقه مطابقت داشته باشد.